Nhà mái ngói ở Nghệ An với ký ức về khoảng hiên tuổi thơ • RGB

[Dẫn lời từ Nguyen Khac Phuoc Architects]

Hồi bé, tôi thường về quê nghỉ hè. Những bữa cơm chiều luôn diễn ra ở ngoài hiên. Ngày đó quê tôi chưa có điện. Ăn cơm ngoài hiên là để cho mát, và cũng tận dụng ánh sáng cuối chiều. Bữa cơm xong, thì bàn trà cũng bày luôn lên chiếu ăn cơm. Trà cho người lớn thôi, còn tôi thì ăn thứ quả gì đó và ngồi hóng chuyện, ngồi mãi đến lúc mỏi thì nằm. Và rồi tôi thiếp đi lúc nào không hay. Hầu như hôm nào cũng thế, giấc ngủ của tôi bắt đầu ngoài hiên.

Khoảng hiên nhà, ấy là góc lưu giữ nhiều kỷ niệm, ký ức của tôi, với những hình ảnh quen thuộc qua năm tháng. Khoảng hiên là bữa ăn, giấc ngủ của tôi, là nơi bà tôi ngồi hong tóc, nhặt rau hay chỉ ngồi để ngóng chờ ai đó. Ở đó, tôi từng ngắm ban mai mỗi sáng dậy, nhìn ra khoảng vườn xanh ngắt với tiếng chim. Ở đó tôi từng nhìn cá rô rạch lên sân trong những cơn mưa mùa hạ. Ở đó là khoảng trời mênh mông với ánh trăng vằng vặc. Ở đó ghi đậm trong tôi những câu chuyện làng quê của bà…

Rồi sau này, tôi ít về quê nghỉ hè hơn, mỗi lần về độ 1-2 hôm rồi lại đi ngay. Làng quê cũng khác nhiều so với ngày trước. Khoảng hiên vẫn như xưa mà nhìn sao cũng thấy khác. Có lẽ bởi vắng bữa cơm chiều? Bây giờ có điện, trong nhà có đèn sáng, có quạt máy, ai ngồi ra hiên ăn nữa làm chi? Bây giờ bận rộn, ai trải chiếu ra hiên ngồi ngắm trăng nữa làm chi? Nhưng dù vậy, khoảng hiên ấy vẫn cứ tồn tại như mặc định, như phần không thể tách rời của ngôi nhà. Đã là nhà thì hiển nhiên là phải có hiên, để nhiều khi, dưới mái hiên, người ta bịn rịn, hồ hởi, hay tần ngần trước cửa…

Nhà phố bây giờ chẳng còn những khoảng hiên. Bước ra khỏi cửa là ra hè, ra đường. Mà dường như người ta cũng không cần khoảng hiên nữa. Khoảng hiên ấy, ở những ngôi nhà xưa, về mặt công năng kiến trúc, là một không gian đa năng mà người ta có thể làm nhiều thứ ở đó; ở mặt khác, nó là không gian chuyển tiếp, kết nối trong và ngoài nhà. Khoảng hiên ấy để chắn nắng, chống nóng, tránh mưa, điều hoà không khí… Khoảng hiên đem lại sự kín đáo, an toàn, chủ động. Khoảng hiên ấy là một khoảng nghỉ trước khi vào nhà, là nơi quyến luyến mỗi khi rời đi…

Tất nhiên, nhà phố thì khác nhà dân gian truyền thống, nhưng đâu phải không cần những khoảng lùi, những khoảng hiên? Nhiều người cứ nghĩ rằng, bỏ lại một khoảng hiên, hay sảnh, hay logia (trên tầng cao) là phí mất diện tích của “phòng”. Cái tư duy diện tích mặt bằng ấy len sâu vào suy nghĩ trong thời buổi kinh tế thị trường tấc đất tấc vàng.

Tôi rất sợ cảm giác bước ra khỏi cửa là bầu trời ngay trên đầu; hay cảm giác đứng trước cửa để mở cửa, hay chờ ai mở cửa mà không có một khoảng lùi, không có mái che. Khoảng hiên thời thơ ấu tất nhiên là kỷ niệm, nhưng khi làm nghề, tôi vẫn trân trọng những khoảng lùi, những mái hiên. Đã nhiều lần rất nhẫn nại thuyết phục khách hàng hãy “hy sinh” diện tích phòng đi, để có những khoảng hiên – dù ở tầng trệt hay trên lầu – cái không gian mà nhiều người cho là phí phạm diện tích, chẳng để làm gì, nhưng thực tế nó có ý nghĩa hơn nhiều.