Không chỉ là dụng cụ học tập ngay từ thuở chập chững tới trường mà bút chì còn là công cụ thường ngày của các kiến trúc sư, các nhà thiết kế, những họa sĩ,… Đơn giản chỉ là một ruột than chì trong một vỏ gỗ mà hầu như, bất kỳ ai mới bắt đầu cầm bút cũng sử dụng bút chì để viết nên những nét đầu tiên của cuộc đời. Thế bạn có biết vật dụng mà bạn cầm đấy đã có cuộc hành trình kéo dài 500 năm qua nhằm định hình cách mà thế giới này xoay chuyển hay không? Nếu tò mò, mời quay trở về vùng quê miền Bắc nước Anh để nghe kể câu chuyện đầy ấn tượng về lịch sử của cây bút chì nhé.
Làm thế nào một công cụ viết chữ đơn giản đã thống trị thế giới từ 500 năm qua? Hãy nói tới một cây thân đổ…
Đâu đó vào khoảng thế kỷ 16, một cái cây tại miền Borrowdale nước Anh đã bị đổ xuống. Bên dưới cái cây đó là một lớp đá mắc ma với những đường màu xám đen trông như một loại hợp kim nào đó. Người dân địa phương đã nhìn thấy và cứ tưởng nó chỉ là chì. Tuy nhiên, không hề có kim loại nào ở đây mà nó chính là carbon đơn thuần, chính xác hơn là than chì.
Vào những năm 1500, ngành hóa học vẫn còn trong giai đoạn non trẻ trên tiến trình phát triển kéo dài hàng trăm năm của nó. Bởi thế, người dân địa phương không thế nào xác định được cái họ thấy chính xác là gì. Dù vậy, họ nhanh chóng nhận thấy một đặc điểm rất quan trọng của loại vật liệu dưới thân cây: khi vạch lên giấy, vật liệu này cho độ hình vẽ đậm hơn nhiều so với chì vốn đã được sử dụng để làm bút viết từ thời La Mã. Do đó, họ dùng tên gọi “chì đen” (black lead) để đặt cho loại vật liệu này. Bấy giờ, những người Anh đã cắt than chì thành từng phần và cố định nó vào đầu một cái que để viết chữ. Sau đó bọc những cái que này trong giấy hoặc quấn dây xung quanh và bán trên phố. Loại công cụ mới này được đặt tên là Bút chì (pencil) – một cái tên có nguồn gốc từ tiếng Latin pencillum có nghĩa là một loại bút tốt.
Nó hoàn toàn khô, không cần phải lo về việc tràn mực giống như bút lông chim. Nó tạo nên những đường nét đen, dễ nhìn trên giấy. Và nó có thể tẩy xóa được.
Trước đó chưa có cái gì giống như bút chì. Nó hoàn toàn khô ráo. Bạn không cần quan tâm việc đổ mực giống như khi dùng bút lông chim. Đồng thời nó có thể viết lên những đường nét đen, dễ nhìn trên giấy. Và quan trọng hơn nữa là có thể tẩy được! Mặc dù cục tẩy nằm trên đầu cây bút chì mà bây giờ chúng ta hay thấy mãi tới 1858 mới có, nhưng người ta khi đó đã tìm được cách là dùng các mẫu bánh mì để tẩy vết bút chì.
Mặc dù khi nói tới chuyện đã xảy ra cách đây hơn 5 thế kỷ thì mọi chuyện có phần chưa chắc chắn nếu thiếu đi những bằng chứng cụ thể, tuy nhiên người ta tin rằng vào những năm 1600, một người thợ mộc tại Keswick, Anh, đã lần đầu tiên đề xuất ý tưởng đặt than chì vào bên trong gỗ. Một thanh gỗ vuông vức đã được xẻ dọc ra, sau đó mỗi bên được khoét rãnh để có chỗ đặt vừa một miếng than chì mỏng vào trong đó. Cuối cùng cả 3 miếng gồm 1 mảnh than chì kẹp giữa 2 mảnh gỗ được dán lại với nhau, tạo nên một cây bút với các cạnh vuông vức hay chính xác hơn là cây bút chì gỗ đầu tiên trên thế giới.
Đây thật sự là một bước tiến lớn bởi gỗ sẽ cố định than chì chắc chắn hơn so với khi dùng giấy hoặc dây vốn cần phải tháo dần ra trong quá trình than chì bị mòn đi. Với chiếc “vỏ bút” bằng gỗ, người ta còn có thể khắc thân bút và quan trọng hơn là dùng dao mài nhọn đầu bút chì trong quá trình sử dụng. Và cũng từ đây, cụm từ “gọt bút chì” hoặc “bào bút chì” bắt đầu được phát sinh.
Cây bút chỉ cổ nhất thế giới được tìm thấy có từ đầu thế kỷ 17 và hiện đang được trưng bày tại lâu đài Faber-Castell, thuộc Nuremberg, Đức.
Không lâu sau khi được phát hiện, giá trị của than chì bắt đầu được nâng lên đáng kể khi người ta biết rằng nó còn có thể được dùng như một loại nguyên liệu trong quá trình sản xuất đạn súng thần công. Khi đó, chính phủ Anh muốn thu được lợi nhuận từ việc này và họ đã nắm quyền kiểm soát mỏ than chì ở Borrowdale và thiết lập cơ chế giám sát khắt khe tại đây để ngăn không có bất cứ mẩu than chì nào bị mua bán bất hợp pháp. Vào năm 1752, chính phủ Anh còn thông qua đạo luật coi hành vi trộm cắp than chì là trọng tội.
Mặc dù than chì được tìm thấy tại nhiều nơi khác ở châu Âu nhưng than chì khai thác tại các mỏ của Anh vẫn có độ cứng và màu đen được xếp vào hàng tốt nhất thế giới. Chất lượng than chì tốt đã giúp cho Anh trở thành nhà sản xuất bút chì và than chì lớn nhất thế giới. Chính phủ Anh khi đó đã liên tục dùng các biện pháp nhằm bảo vệ vai trò người dẫn đầu trong việc cung cấp than chì, bao gồm cả việc khai thác mỏ 6 tuần mỗi 5 năm nhằm tránh khai thác quá mức dẫn tới cạn kiệt nguồn tài nguyên quý giá này.
Vào cuối những năm 1700, những cây bút hợp kim chì đã trở nên quá khó để sử dụng. Khác với những cây bút máy vốn luôn được đánh giá cao dựa vào tính sang trọng và độ bền, bút chì dần trở thành một công cụ thông thường, cơ bản để phục vụ nhu cầu viết, vẽ. Các hãng bút chì bắt đầu dùng một từ “chì” (lead) để gọi những cây bút chì và đây cũng chính là lý do mà người ta vẫn thường nhầm lẫn rằng bút chì có chứa “chì” bên trong mặc dù nó chẳng liên quan gì tới kim loại cả. Ngoài ra, người ta còn dùng từ “plumbago”, có gốc Latin là plumbum để chỉ than chì. Tên gọi này được dùng rất phổ biến trong những năm 1800, mãi cho tới khi người ta bắt đầu dùng tên gọi ” graphite” để chỉ các tinh thể carbon trong than chì. Từ này có gốc Latin graphein, có nghĩa là “để viết”.
Vị trí độc tôn trong lĩnh vực cung cấp bút chì của Anh bắt đầu bị lung lay vào những năm 1790. Mỏ tại Borrowdale đã hết than chì. Vào năm 1793, Anh xảy ra chiến tranh với Pháp. Đây chính là mở đầu cho những cuộc chiến của Napoleon và có lẽ những người trong cuộc cũng không hề biết điều này sẽ thay đổi hoàn toàn bản đồ thế giới cũng như cáng cân quyền lực toàn cầu, tất nhiên là cả ngành công nghiệp bút chì cũng sẽ thay đổi hoàn toàn kể từ đây.
Vào đầu cuộc chiến, Anh đã áp đặt lệnh cấm vận lên Pháp – một trong những khách hàng bút chì lớn của Anh. Mặc dù tưởng chừng như không có ảnh hưởng về mặt quân sự nhưng trên thực tế, lệnh cấm vận này lại có ảnh hưởng tiêu cực lên ngành thương nghiệp của Anh. Khi đó, Pháp đột ngột bị mất nguồn cung cấp bút chì và than chì. Một năm sau khi chiến tranh nổ ra, hầu tước Pháp là Lazare Carnot đã phân công cho nhà khoa học kiêm chỉ huy quân đội Nicolas-Jacques Conté tìm giải pháp cho sự thiếu hụt than chì.
Chân dung Nicolas-Jacques Conté – người đã tìm thấy hỗn hợp ruột bút chì từ than chì và đất sét
Lúc bấy giờ, Conté đang phát triển cho quân đội nhiều thứ quan trọng, bao gồm cả khinh khí cầu vốn là thứ đã lấy đi của ông một con mắt do vụ nổ trong quá trình thử nghiệm. Sau khi nhận lệnh, Conté đã gác dự án khí cầu sang một bên và bắt đầu nghiên cứu tìm cách sản xuất bút chì. Chính xác hơn, nhiệm vụ của ông là tìm kiếm nguyên liệu khác thay thế cho than chì hoặc hỗn hợp than chì với các chất khác. Chuyện kể rằng chỉ mất có vài ngày, nhà phát minh đã tìm được câu trả lời.
Conté đã tìm thấy 2 loại nguyên liệu chính là than chì và đất sét. Ộng đã trộn chúng với nước, đặt vào một cái khuôn vuông vức, sau đó đặt vào lò nung để làm chúng cứng lại. Qua thử nghiệm, Conté nhận thấy rằng ông có thể điều chỉnh độ đậm nhạt của nét bút bằng cách thay đổi lượng đất sét trong hỗn hợp. Càng nhiều đất sét thì bút chì càng cứng và nét bút càng nhạt khi viết lên giấy. Ngược lại, càng ít đất sét thì bút chì càng mềm và nét bút cũng đậm hơn. Để đặt ruột bút vào trong, Conté đã khoét một đường rãnh dọc theo chiều dài của que gỗ thay vì bổ dọc ra thành 2 phần như người Anh đã làm. Sau đó, ruột chì của bút sẽ được dán vào bên trong đường rãnh và một mảnh gỗ khác sẽ được dán lên trên thân bút.
Cây bút chì của Conté đã được cấp bằng sáng chế vào năm 1795. Đang khi bút chì graphite tinh khiết của người Anh vẫn còn rất phổ biến, bút chì của Conté dần nổi lên như một vật dụng lý tưởng để các công ty bắt đầu sản xuất hàng loạt vào giữa những năm 1800. Phát minh của Conté đồng thời còn mở đường cho việc tạo ra bút chì với nhiều sắc độ đậm nhạt khác nhau nhằm đáp ứng cho nhu cầu viết hoặc vẽ vốn vô cùng đa dạng. Và bạn có biết, cho tới bây giờ chúng ta vẫn sử dụng những cây bút chì với hỗn hợp đất sét và than chì như của Conté tạo ra.
[quote]Khi một nhà văn đi kinh doanh và hoàn thiện kỹ thuật sản xuất bút chì[/quote]
Một số nhà văn, nhà phát minh và kiến trúc sư nổi tiếng nhất trong lịch sử đã trở thành những tín đồ của bút chì
Và vào năm 1821, nhà Thoreau thành lập hãng bút chì mang tên của họ tại Concord. 2 năm sau đó, cha của nhà văn Thoreau tiếp quản việc kinh doanh và đặt tên hãng thành John Thoreau & Company. Mặc dù những cây bút chì của họ không có chất lượng bằng bút chì của Conté, nhưng bút chì hỗn hợp sáp và than chì chính là một trong những cây bút chì tốt nhất tại Mỹ vào thời đó. Trước khi theo nghiệp văn chương, Henry David Thoreau đã có cà một tuổi thơ làm bút chì cùng với cha ông và ông điều hành việc kinh doanh của gia đình cho tới những năm 1830.
Một hộp bút chì của J. Thoreau & Company.
Henry David Thoreau
Faber Castel tại Nuremberg, Đức
Trưng bày các sản phẩm bút chì của Dixon
Bạn nghĩ bút chì bấm là sản phẩm của thời hiện đại? Bạn đã lầm rồi…
Một tờ quảng cáo cho cây bút chì máy Eversharp sản xuất bởi The Wahl Company ở Chicago.
Nguồn: ndminhduc – tinhte.vn | Ban biên tập: RGB.vn
Để lại đánh giá