Khi nhắc về hình ảnh đặc trưng của một đô thị, không gian công cộng là một trong những nơi được mọi người liên tưởng đến nhiều nhất, vì sự kết nối với các hoạt động văn hoá, giải trí, xã hội bên cạnh cuộc sống thường nhật của người dân.
Tuy nhiên sự phát triển của các không gian công cộng trong các thành phố lớn ở Việt Nam đang có xu hướng bị bỏ lại khá xa so mới sự gia tăng về dân số, quy mô, cấu trúc các công trình dân dụng, thương mại, dịch vụ. Vai trò của không gian chung và sự kết nối cộng đồng đang ngày càng được nhận thức rõ rệt trong bối cảnh xã hội phát triển nhanh cùng với nhiều biến động.
1. Sự thiếu hụt về không gian công cộng ở đô thị Việt Nam:
Theo tổ chức UNESCO, không gian công cộng được định nghĩa như những khu vực chung mà mọi người đều có thể thoải mái tiếp cận, không phân biệt địa vị xã hội, giới tính, sắc tộc, tôn giáo. Đó có thể là quảng trường, công viên, đường dạo bộ ven sông, khu vui chơi ngoài trời… phục vụ cho các nhu cầu thư giãn, kết nối, tương tác trong cộng đồng. So với các nước trên thế giới, không gian cộng đồng ở Việt Nam còn khá đơn giản về thể loại, hình thức thiết kế, hay trải nghiệm.
Thêm vào đó, số lượng mảng xanh cùng không gian chung ở Việt Nam đang dần bị thu hẹp lại nhường chỗ cho các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng. Chỉ xét riêng về mật độ cây xanh, trung bình người dân ở các thành phố lớn như Hồ Chí Minh, Hà Nội chỉ được cung cấp từ 2-3 m2 mảng xanh, thấp hơn rất nhiều so với con số 9m2/ người mà WHO khuyến cáo là cần thiết để được sống khoẻ mạnh và cân bằng. Đa phần các đô thị lớn trên thế giới đều đảm bảo mỗi người dân có trên 20 m2/ mảng xanh, con số này ở Singapore và Seul lần lượt là 30.3/m2/người và 41/m2/người. Ở Vienna, số liệu còn được ghi nhận lên tới 120/m2/người.
Ở thành phố Hồ Chí Minh, bên cạnh các công viên được xây dựng từ thời Pháp thuộc, phố đi bộ Nguyễn Huệ là một trong số ít các dự án phục vụ quần chúng được đề xuất trong những năm gần đây. Rất nhiều cư dân lựa chọn nơi này để thư giãn, kết nối với nhịp sống sôi động đô thị. Thực tế, phố đi bộ Nguyễn Huệ đã giữ vai trò kết nối cộng đồng rất tốt, đặc biệt là trong những sự kiện lớn như lễ hội hoa xuân, tường thuật trực tiếp bóng đá, hay những sân khấu trình diễn… Tuy nhiên, một phần nào đó, khu vực này vẫn chưa khai thác trọn vẹn vai trò của một không gian cộng đồng.
Nằm ở giữa 2 làn đường giao thông, việc liên kết giữa tuyến đi bộ ở chính giữa với không gian vỉa hè, tiện ích, các shop hai bên đường ít nhiều bị trắc trở. Điều này làm giảm tính liên kết và trải nghiệm cho tổng thể khu vực. Thêm vào đó, phố đi bộ Nguyễn Huệ chỉ có hiệu suất sử dụng cao vào ban đêm, vì sự thiếu thoải mái do số lượng hạn chế cây xanh và bóng râm ở điều kiện ban ngày. Nhưng để tìm một nơi gặp gỡ giao tiếp xã hội ngoài trời, bên cạnh phố đi bộ Nguyễn Huệ, hồ Con Rùa, công viên Tao Đàn, Gia Định… có rất ít lựa chọn cho hơn 12 triệu dân trong thành phố.
2. Vai trò của không gian công cộng:
Việc thiếu vắng các không gian mở chắn chắn sẽ kéo theo những hệ quả về sức khoẻ, tinh thần, lối sống, và văn hoá xã hội. Theo kiến trúc sư Ben Willis, khi chúng ta xem không gian công cộng như một phần mở rộng của quyền công dân, chúng ta mới bắt đầu nối kết giá trị thực sự của chúng đến xã hội. Thực tế, những giá trị của không gian công cộng tuy không hữu hình, nhưng mang tính lâu dài, và định hướng nếp sống của người dân.
Tác động tích cực đến sức khoẻ và tinh thần:
Áp lực cuộc sống cùng với sự phụ thuộc quá nhiều vào công nghệ đang dẫn đến lối sống thụ động cùng với nguy cơ về nhiều căn bệnh như béo phì, rối loạn lo âu, cô lập… Không gian cộng đồng có thể giúp cải thiện cả thể chất và tinh thần của dân cư, bằng cách khuyến khích sự tương tác, chơi thể thao, hay đơn giản là giải phóng tâm trí vào những khoảng không thiên nhiên. Với thói quen đi bộ ở các khu vực có nhiều mảng xanh, chúng ta có thể giảm nguy cơ đau tim, béo phì, và nhiều căn bệnh khác lên tới 50%. Một nghiên cứu của Nhật Bản còn chứng minh việc dành thời gian để kết nối với thiên nhiên hằng ngày giúp kéo dài tuổi thọ.
Gắn kết cộng đồng:
Các không gian chung phục vụ cho tất cả mọi tầng lớp, là một trong những biểu hiện cho tính dân chủ xã hội. Khi được thiết kế và chăm sóc đúng cách, chúng sẽ kéo gần con người lại với nhau hơn, cung cấp các địa điểm gặp gỡ và nuôi dưỡng các mối quan hệ xã hội vốn đang biến mất ở nhiều đô thị. Những không gian này định hình nên bản sắc của một khu vực, tạo nên nét độc đáo và cảm nhận rất riêng về cộng đồng địa phương.
Trong các khu dân cư, khoảng không sinh hoạt chung mang đến nhiều cơ hội hơn để được giao lưu với hàng xóm, mang thêm nhiều giá trị cuộc sống cho người dân. Những khu vực mở như vậy còn có thể được tận dụng để tổ chức các sự kiện, lễ hội, vừa thu hút cộng đồng lại với nhau, vừa mang lại lợi ích về tài chính, xã hội, môi trường.
Giá trị phát triển kinh tế:
Các trung tâm công cộng được thiết kế tốt sẽ tạo ra một môi trường thoải mái và mời gọi nhiều người đến, từ đó gia tăng footfall – lượng ghé thăm cho các shop, tiện ích xung quanh. Một thống kê ở Anh đã cho thấy với một không gian công cộng hiệu quả ở khu vực trung tâm, hiệu suất thương mại của các cửa hàng xung quanh được tăng lên hơn 40% cùng với sự quan tâm đầu tư ngày càng nhiều từ các nhãn hàng, công ty.
Thực tế, rất nhiều công ty khi lựa chọn đầu tư, họ quan tâm đến những khu vực có không gian công cộng được thiết kế và quản lý tốt, nhằm thu hút khách hàng, nhân viên, và dịch vụ. Vì vậy, những quảng trường, mảng xanh, công viên, khu dạo bộ… có thể trở thành một công cụ marketing hiệu quả để thành phố thu hút đầu tư. Cảnh quan công cộng tốt cũng mang lại lợi ích rất rõ ràng cho nền kinh tế địa phương về việc kích thích giá nhà tăng lên, vì người mua nhà sẵn sàng trả tiền để được ở gần không gian xanh.
Lợi ích từ đa dạng tự nhiên:
Bê tông hoá thành thị đang dẫn đến việc gia tăng nhiệt độ tại khu vực thành phố so với các địa phương lân cận. Thảm thực vật có thể khắc phục sự mất cân bằng này, bằng cách làm mát không khí và lọc các chất ô nhiễm trong khí quyển. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, mảng xanh giúp giảm nhiệt độ lên đến 7oC khi có đủ mật độ che phủ. Các không gian mở còn giúp tăng cường đa dạng sinh học, tạo ra những hệ sinh thái tự nhiên trong lòng đô thị, điều đang được rất nhiều người dân quan tâm và mong muốn.
Lợi ích đối với trẻ em:
Đô thị hoá khiến cho trẻ em thành phố có ít cơ hội hơn để vui chơi ngoài trời, trãi nghiệm và kết nối với thiên nhiên. Vì vậy, các không gian chung được thiết kế tốt có thể hỗ trợ tích cực quá trình học tập và phát triển của các em. Thông qua việc vui chơi và các hoạt động tập thể, trẻ em có thể bồi đắp các kỹ năng xã hội, giải quyết khủng hoảng cảm xúc, hiểu biết về đạo đức, và nuôi dưỡng sự sáng tạo.
Giảm thiểu các hành động phạm pháp và nỗi sợ hãi:
Một báo cáo của hội đồng thiết kế Anh đã chỉ ra rằng các không gian chung ở những đơn vị ở có thể tăng sự kết nối tập thể, cảm giác an toàn và được bảo vệ lẫn nhau của người dân trong cùng một khu vực. Thêm vào đó, việc được thiết kế với nhiều ánh sáng, thông thoáng và đông người sử dụng sẽ làm giảm thiểu đáng kể các hành động vi phạm pháp luật, nâng cao sự văn minh đô thị.
Vậy nên có thể nói không gian công cộng là linh hồn của một khu đô thị, là tài sản không thế thay thế khi mang đến rất nhiều lợi ích cho cư dân sinh sống. Để thiết kế nên một không gian công cộng tốt là một bài toán không dễ vì bên cạnh phục vụ cho đông đảo quần chúng với nhiều sự khác biệt về nhân chủng học, còn phải có sự cân bằng giữa yếu tố văn hoá, chính trị, xã hội, kinh tế… Các đô thị ở Việt Nam hiện tại đang cần rất nhiều những không gian mở để giúp người dân cân bằng, phát triển toàn diện, và tận hưởng cuộc sống. Ở những bài viết sau, chúng ta sẽ đi sâu hơn vào các tiêu chuẩn cần có để xây dựng nên một thiết kế tốt cho cộng đồng.
Bài viết: Tăng Quang
Tài liệu tham khảo: Archdaily, Unesco
CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM:
Hiểu rõ tầm quan trọng của các sân chơi và không gian công cộng trong cuộc sống đô thị hiện đại, cũng như mong muốn tạo cảm hứng cho tinh thần sống gắn kết cộng đồng, Nam Long Group ra mắt cuộc thi thiết kế nhằm kết nối và tôn vinh những Kiến trúc sư, sinh viên tài năng. Cuộc thi Kiến tạo sân chơi gắn kết cộng đồng – The Shape of Community Space đang diễn ra từ 28/06 đến hết 01/08/2021 với những giải thưởng hấp dẫn lên đến hơn 200 triệu đồng. Theo dõi thông tin tại đây.
Nhập hội Sáng tạo cùng RGB nha!