Sự sáng tạo Adam của Michelangelo Buonarroti, là một phần nhỏ của bức bích họa tại Nhà nguyện Sistine, cũng như một hình ảnh mang tính biểu tượng thường được nhắc đến trong văn học và truyền hình. Một tập phim Westworld của HBO đã đề cập đến bức tranh khi nói về tầm quan trọng của ý thức. Nhân vật Westworld, Tiến sĩ Robert Ford, do Anthony Hopkins thủ vai, đã sử dụng Sự sáng tạo Adam để ẩn dụ cho một trong những sáng tạo người máy thông minh như con người của bản thân: “ý thức là món quà thực sự mà một người sáng tạo có thể ban tặng cho sản phẩm sáng tạo của mình”.
Cách giải thích này có thỏa đáng không hay vẫn còn thiếu sót? Có phải Michelangelo có ngụ ý rằng Chúa không gì khác hơn là một ý thức? Hay ý thức là sợi dây liên kết giữa con người và Thượng đế? Hay Michelangelo chỉ đơn giản là thể hiện sự hiểu biết của mình về một câu chuyện Kinh thánh?
• • •
Trong bài báo “Diễn giải về “Sự sáng tạo Adam” của Michelangelo dựa trên cơ chế suy giảm thần kinh”, Tiến sĩ Frank Lynn Meshberger cho rằng việc miêu tả Chúa dưới dạng ý thức là một cách giải thích hợp lý về Sự sáng tạo Adam. Tiến sĩ tuyên bố rằng các bài thơ và nghiên cứu của Michelangelo về giải phẫu học là bằng chứng cho cách giải thích này.
Các bài thơ của Michelangelo cho thấy sự sáng tạo đầu tiên hình thành trong trí tuệ trước khi đôi tay có thể hoạt động và, bằng cách sử dụng kiến thức thu được từ việc mổ xẻ tử thi, ông đã vẽ nên hình ảnh mặt cắt của bộ não hàm chứa nguồn gốc của sự sáng tạo: Chúa. Nghĩa là, nếu nhìn vào phần tranh vẽ hình ảnh của Chúa, bên những người theo sau và tấm vải bồng theo hình elip phía sau lưng Ngài, bạn có thể thấy hình dạng mặt cắt ngang của một bộ não. Đây là một cách hiểu rằng những thứ phi vật chất, như là tâm trí và tinh thần, sẽ ảnh hưởng đến vật chất, tức là thể xác trần tục.
Liệu đây có phải là cách giải thích thuyết phục về bức họa nổi danh của Michelangelo không? Không có cách nào để chắc chắn về ý định của danh họa cả. Trên thực tế, Tiến sĩ Michael Salcman, một nhà giải phẫu thần kinh, đã nói rằng “hệ thống thị giác của chúng ta… tự điền vào các chi tiết và tạo ra ý nghĩa ở những nơi mà không có khuôn mẫu hoặc ý nghĩa nào được tính toàn từ trước.” Con người có khả năng nhìn thấy những ẩn ý trong những hình dạng trừu tượng, chẳng hạn như khi ngắm mây trên trời, ta sẽ liên tưởng ra nhiều hình dáng vậy. Nhưng, dù sao, việc suy đoán về các ẩn ý hàm chứa bên trong luôn có sức hút kỳ lạ.
Trước khi giải thích về Sự sáng tạo Adam — rằng là Thượng đế là ý thức — tôi từng chỉ có một suy nghĩ duy nhất: Thượng đế đang tạo ra Adam theo cách hiểu của Michelangelo về giáo lý Công giáo. Tuy nhiên, khi được tiếp xúc với các cách diễn giải khác, tôi cảm thấy được mở mang đầu óc. Michelangelo là một người Công giáo sùng đạo và Chúa Giê-su từng nói: “Vương quốc của Chúa là ở trong ta.” Có thể Michelangelo đã hiểu câu nói này theo đúng nghĩa đen trong lúc mổ tử thi, hoặc có thể ông chỉ đơn giản là sử dụng nghệ thuật của mình để đại diện cho điều phi vật chất.
Bất kể ý định của Michelangelo là gì, giờ đây tôi đã thường thức bức bích họa theo cách khác. Giờ tôi nhìn vào thân hình lõa lồ của Adam. Chúng ta được sinh ra trần truồng và khi chết đi thì để lại tất cả. Adam không có gì ngoài đất chàng nằm lên, cơ thể loã lồ và bàn tay đang dang rộng chào đón của Đức Chúa Trời. Adam dường như tồn tại là một trung gian giữa thần thánh và trần tục. Nhưng điều gì cho phép chuyện này xảy đến? Điều gì cho phép Đức Chúa Trời đến gần để chạm vào bàn tay của Adam? Có phải chính do sự trần trụi ấy?
Đối với tôi, sự trần trụi này thể hiện tính đối lập với sự ích kỷ. Adam không sở hữu bất cứ điều gì và dường như cũng không có ham muốn với bất cứ điều gì. Ngay cả cánh tay của Adam cũng buông lơi và thiếu sự nhiệt tình, và chàng cũng đang ngả người ra sau một cách thoải mái và dễ chịu. Điều này không cho thấy Adam có suy nghĩ gì về Chúa, tuy nhiên, khuôn mặt của chàng ta lại tràn đầy sự tôn sùng khi hướng về Ngài. Dường như trạng thái độ lượng bình tâm này là điều kiện tiên quyết để Đức Chúa Trời chạm tới thứ mà Ngài đã tạo ra.
Bản thân bức bích họa có tựa đề Sự sáng tạo Adam. Đức Chúa Trời tạo ra Adam theo cách khiến ngài thoải dạ. Đối với tôi, vẻ độ lượng bình tâm và trạng thái hờ hững trước ham muốn là những gì khiến Đức Chúa Trời thấy hài lòng.
Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng cánh tay của Adam thả lỏng bởi vì cánh tay dang ra của Chúa đang trong quá trình ban sự sống cho Adam và bởi vậy cánh tay của chàng vẫn chưa được căng tràn năng lượng sống. Việc Adam đang trong quá trình tiếp nhận sự sống giải thích cho tư thế thả lỏng và phong thái không nhiệt tình. Biểu hiện của chàng — thay vì vẻ tôn thờ — là ước muốn Chúa nhanh thành toàn ban cho mình sự sống, và điều này có vẻ trái ngược với những quan điểm mà tôi đã nêu ở phần trước.
Ngay cả khi cách giải thích này là đúng, ngay cả khi Adam có khao khát được sống, thì khát khao đó cũng chỉ hướng về Đức Chúa Trời chứ không có gì khác. Dù sao đi nữa, sự tôn thờ — hoặc ước muốn — hiện diện trong biểu cảm của Adam là điều kiện tiên quyết cho/hoặc chính là kết quả của việc Đức Chúa Trời ban sự sống cho chàng.
Tuy nhiên, có lẽ Chúa đã hoàn thành xong tạo tác của mình: Adam đã mang trong mình sức sống. Adam chưa hẳn đã sống dậy mà chỉ mới đang phản ứng với món quà sự sống. Chàng đã đặt mình trong tư thế nằm nghiêng, giữ một khoảng cách giữa hai bàn tay và khuôn mặt toát lên vẻ sùng bái như thể Adam đang thể hiện lòng biết ơn với món quà sự sống vậy. Điều này cho tôi thấy rằng Michelangelo đã cố ý thể hiện Adam trong một tư thế sống động nhưng nằm nghiêng, thoải mái không vu lợi trước sự hiện diện của Chúa như một biểu hiện của lòng biết ơn đối với những món quà của Đức Ngài.
Tôi không hoàn toàn tin rằng Michelangelo đã bí mật họa lên hình ảnh mặt cắt một bộ não với dáng hình Chúa đang ngự trong đó; nhưng nếu ấy là sự thật, tôi muốn tin rằng ông đã vẽ vì lý do tương tự: đó là chỉ khi ở trong trạng thái tâm trí thoải mái không vu lợi thì thần thánh mới có thể tiếp cận với chúng ta. Trạng thái tâm trí là thứ cho phép chúng ta trải nghiệm điều thiêng liêng trong thời gian ngắn ngủi nơi thế tục.
Tôi có thể sẽ không bao giờ biết được ý định của Michelangelo khi sáng tác bức bích họa này. Điều tôi thấy thú vị là cho tới tận 500 năm sau, tác phẩm này vẫn khiến chúng ta tò mò vì nó. Có thể nỗ lực phân tích và suy ngẫm của tôi về bức tranh đây là một phần trong cuộc hành trình của tôi đến vương quốc nội tại.
• • •
Nghệ thuật có một khả năng đáng kinh ngạc là chỉ ra những điều không thể nhìn thấy bằng mắt thường, để chúng ta phải tự đặt ra câu hỏi “Điều này có ý nghĩa gì đối với tôi và đối với tất cả những người thường thức nó? ”; “Nó đã ảnh hưởng như thế nào đến quá khứ và có thể ảnh hưởng ra sao đến tương lai? ”; “Nó nói lên điều gì về trải nghiệm của con người? ”. Đây là một số câu hỏi mà tôi sẽ khám phá trong loạt bài Tiếp cận nội hàm: Nghệ thuật truyền thống mang lại gì cho Trái tim.
Bài viết gốc The Creation of Adam and the Kingdom Within
Bởi Eric Bess, tại Wide Wall, 26.05.2022
Lược dịch bởi Artplas
Bản dịch thuộc bản quyền của Artplas & RGB, vui lòng liên hệ khi có ý định đăng tải lại
Nhập hội Sáng tạo cùng RGB nha!