Những câu chuyện đầy sống động qua lời kể của Mona Chalabi, một chuyên viên Illustrator và một nhà biên tập dữ liệu sẽ giúp mọi người đến gần với báo chí nhiều hơn.
Với khả năng của một vận động viên trượt băng Olympic đạt huy chương vàng, một chuyên viên illustrator và nhà Data Journalist, Mona Chalabi đã khiến sân khấu của buổi Hội nghị 2018 99U trở nên sống động với những thống kê qua hình ảnh trực quan, đầy thú vị. Chúng tôi đã có dịp cùng trò chuyện với Mona Chalabi, “nữ hoàng” về số liệu, để cùng tìm hiểu về hành trình của cô cũng như các câu chuyện thú vị mà cô sẽ kể cho chúng ta bên dưới nhé.
Được biết bạn giỏi nhất với tư cách là một nhà Data Journalist nhưng với công việc hiện nay tại TheGuardian US, bạn dường như đang có nhiều trải nghiệm thú vị từ vai trò diễn thuyết, diễn xuất cho đến việc viết tiểu thuyết tại Banff. Vậy bạn có thể cho khán giả cùng biết lịch làm việc dày đặc đó thế nào không?
Tôi có cảm giác mình rất hay càm ràm về việc phải di chuyển mọi lúc. Khi tôi còn trẻ, tôi như kiểu, “Đừng phàn nàn về chuyện đó!” Khi tôi và đồng nghiệp cảm thấy không hài lòng lắm về sự nghiệp của mình thì bạn bè tôi hay trêu tôi với cùng một ý nghĩ rằng: “Mona năm 18 tuổi sẽ nghĩ gì ta?” À hay là Mona 18 tuổi sẽ trông như thế nào?, “Ahhh, bạn đã thành công rồi đấy! Bạn đang sống tại New York và ít ra bạn cũng đã làm được gì đó.” Lúc đó tôi của năm 18 tuổi chắc sẽ rất ngạc nhiên. Nhưng hỡi ôi, Mona của năm 31 tuổi giờ sẽ như kiểu như, “Eh.”
Làm thế nào bạn trở thành một Data Journalist?
Khi tôi ở trường, ngành học của tôi là về bảo mật toàn cầu và tôi còn tham gia Tổ chức Di Cư Quốc Tế nữa. Tại đó, nhiệm vụ của tôi là hoàn tất các bản báo cáo, thực sự thì tôi cảm thấy rất nản chí vì chúng chỉ được đọc bởi một ít người. Khá hài hước phải không – nhưng không, tôi thấy nó khá là thất vọng: Bản thân tôi hi vọng nhiều nhà học thuật tìm đến tôi và nói, “Này, tôi có vài dữ liệu cần cô giúp và hãy giúp tôi lan tỏa nó đến mọi người được không?” Tôi từng ghét làm việc theo cách như vậy. Nhưng khá thú vị rằng bây giờ tôi không phải viết theo hướng đó nhưng vẫn có thể hiểu nó một cách rõ ràng, tường tận. Tôi cảm thấy như phần lớn công việc của mình là một chuyên viên dịch giả.
Bạn nói được nhiều ngôn ngữ và hơn nữa công việc của bạn cần sự hình dung nhiều, kiểu như một ngôn ngữ đặc biệt vậy đó. Làm thế nào bạn nắm lấy vài trò như một dịch giả?
Tôi rất có hứng thú về các loại ngôn ngữ. Tôi lớn lên tại nơi mà tiếng Anh là ngôn ngữ thứ hai và ba mẹ tôi thực sự kiên quyết rằng chúng tôi sẽ được nuôi dạy bằng việc nói tiếng Anh. Điều đó đã làm tôi hứng thú bắt đầu về ngôn ngữ. Tôi đến Jordan năm 19 tuổi để học tiếng Ả Rập và tôi đã thất bại toàn tập. Nó không phải là ngôn ngữ bạn có thể học trong một mùa hè. Sau đó tôi đến Pháp để học để học Thạc sĩ. Tôi nghĩ rằng nó là bước ngoặt trong sự nghiệp của mình bởi vì tôi cảm giác rằng khi tôi nói chuyện bằng một tiếng ngoại ngữ nào khác tiếng Anh thì chắc rằng ngay thời điểm đó tôi không còn dùng tiếng Anh để nghĩ khi dịch nữa vì trong đầu tôi lúc đó đang suy nghĩ theo một cách hoàn toàn khác.
Vậy lúc đó bộ não của bạn hoạt động như thế nào?
À đơn giản như thế này, ví dụ khi biểu đạt từ “sad” trong tiếng Anh thì với tôi có ý nghĩa khá nặng nề về mặt ngữ nghĩa bởi vì tôi đã nghe nó trong khá nhiều ngữ cảnh khác nhau. Nhưng khi bạn chuyển sang một ngôn ngữ khác thì từ đó lại trở nên bình thường. Có nghĩa là cách dùng của từ đó lại hoàn toàn khác. Không có cuốn sách nào tôi đọc có từ đó. Hơn nữa, tôi được tự do để nghĩ theo nhiều cách khác nhau. Nếu tôi học một ngôn ngữ khác, tôi sẽ học ngôn ngữ dạng ký hiệu bởi vì tôi thích những ngôn ngữ không bị rào cản bởi văn hóa. Số liệu có thể giúp bạn làm điều đó theo một cách tuyệt vời.
Vậy các con số được thể hiện thế nào?
Số liệu, đặc biệt là các chữ số, với một ít ngoại lệ, là ngôn ngữ chung ở nhiều nơi khác nhau và một trong những mục tiêu của tất cả những hình ảnh mà tôi làm ra là để hy vọng giảm thiểu số lượng từ ngữ mà tôi dùng đến mức hi vọng rằng không còn thấy bất kỳ từ nào nữa nhưng nó vẫn mang ý nghĩa. Còn một chặng đường khá dài và rất gian nan phía trước. Nhưng đó chính là ước mơ của tôi.
Làm thế nào mà bạn chuyển từ việc làm các báo cáo cho Tổ chức Di cư Quốc tế đến việc trực quan hóa dữ liệu?
Lúc trước, tôi có dịp tham dự một hội thảo dạng một ngày với Simon Rogers, người khi đó là biên tập viên dữ liệu tại The Guardian. Sau đó, tôi đã nhận được một suất thực tập tại The Guardian. Nó là việc thực tập không lương nên tôi chỉ có thể làm việc một ngày trong tuần. Sau đó là hai ngày trong tuần. Và rồi họ cần tôi ba ngày trong tuần. Lúc đó tôi như kiểu, “Các người phải trả lương cho tôi nếu muốn tôi làm việc ba ngày một tuần.” Đó là cách tôi bước chân vào nghề.
Việc chuyển đến Mỹ đã xảy ra thế nào với bạn?
Tôi chuyển đến Hoa Kỳ để làm việc cho một trang web tên là FiveThirtyEight. Tôi chỉ bắt đầu vẽ trở lại vì tôi ghét công việc đó đến mức tôi chỉ giữ bình tĩnh khi ngồi vẽ doodle.
Rất nhiều thứ cần làm từ việc chủ động và cố gắng tìm giải pháp, nhưng có một số nơi làm việc mà bạn nên rời khỏi đó ngay. Tôi sẽ không thành công ở đó. Không có bất kỳ hướng đi nào cho người như tôi đến với thành công.
“Someone like you” có ý nghĩa gì nhỉ?
Khi tôi bắt đầu, tôi là nhà văn nữ duy nhất. Tôi là người duy nhất viết về màu sắc và là người duy nhất không phải là người Mỹ. Điều đó có nghĩa là bất kỳ phòng nào tôi bước vào, tôi cảm giác rất lạc lõng. Người khác thì có vẻ tự hào về việc họ đặc biệt, lập dị, khác người như kiểu hoặc là bạn có thông minh để hiểu FiveThirtyEight hoặc là không. Và đó không phải là triết lý của tôi về báo chí chút nào.
Bạn nghĩ gì thông tin và dữ liệu nên như thế nào?
Theo tôi là nên dễ tiếp cận. Chúng cần phải được tiếp cận bởi mọi người, đặc biệt là những người cần chúng để quyết định về cuộc đời mình.
Việc có sở thích minh họa có giúp định hướng bạn ra khỏi tình huống éo le đó không?
Những hình ảnh mà tôi đăng lên Instagram tạo ra sự khác biệt rất lớn. Chúng cho tôi một ít tự tin khi thấy người lạ tương tác với chúng và nói những điều hoàn toàn đối nghịch với những gì tôi nghe ở chỗ làm.
Màu sắc đóng vai trò thế nào trong công việc của bạn?
Tôi suy nghĩ về nó rất nhiều. Ví dụ, [để làm một biểu đồ] về tỉ lệ tử vong giữa người Palestine và Irael, tôi cần phải chọn hai màu có thể phân biệt bằng thị giác, vì rất khó để nhìn thấy màu tím, vì số người Israel chết khác thấp. Tôi phải chọn hai màu mà nổi bật khỏi trang giấy. Tôi không thể để một trong số chúng màu xanh lá, vì mọi người sẽ công kích tôi và nghĩ tôi chọn màu xanh lá để hiển thị sự chấp nhận được và vì xanh lá còn có nghĩa là “ổn”. Nếu tôi chọn đỏ, điều đó có nghĩa là những cái chết đó bằng cách nào đó nghiêm trọng hơn những cái khác. Màu xanh dương thì hơi lạ. Khá kỳ quặc khi chọn cam và tím. Tôi đã đấu tranh với bản thân rất nhiều về màu sắc.
Với các rào cản ngôn ngữ, tôi đoán rằng cũng có rào cản cho màu sắc nữa đấy và không hẳn các quy tắc về màu sắc lại giống nhau ở bất kỳ nền văn hóa nào.
Đó là một rào cản rất lớn. Như ở nước Anh màu sắc chính trị đỏ và xanh hoàn toàn trái ngược. Đỏ là màu của phe cánh tả ở khắp Châu Âu, gần như là ở mọi nước còn màu xanh dương thì tượng trưng cho phe bảo thủ. Rất lạ khi mọi thứ đều trái ngược ở đây. Tôi mất rất nhiều thời gian để học ý nghĩa mới ở đây và kể cả như bạn đưa tôi màu đỏ và nói, “Cánh tả hay cánh hữu?” Và câu trả lời của tôi sẽ luôn là “Cánh Tả”.
Bạn đã bao giờ thử thống kê kiểu minh họa bao giờ chưa?
Tôi đã thử nó khi chuyển tới đây. Tôi làm một cái mà mọi người đều yêu thích nó. Tôi như, “Chúa ơi, mình thật tài giỏi.” Và lần tiếp theo không như vậy. Và sau đó tôi như, “Mình không nghĩ mình thích việc này.” Nó là dạng minh họa hình ảnh về thống kê. Điểm bắt đầu là những số liệu về tần suất người Mỹ nguyền rủa so với người Anh cũng như việc sử dụng thống kê để nói về cách người Mỹ bị chèn ép như thế nào. Oh xin lỗi tôi đi hơi xa chút.
Đó có phải là cách chúng ta nghĩ về người Anh.
Tôi biết. Ai cũng nghĩ vậy. Tôi nghĩ nó hoàn toàn ngược lại. Bạn không nghĩ rằng các bạn, người Mỹ, hơi bị chèn ép? Chỉ một chút?
Oh chỉ một chút thôi.
Bạn đã xử lý tất cả những thông tin như thế nào?
Phần lớn thời gian tôi không có một biên tập viên. Tôi tự nghĩ ra mọi thứ và làm toàn bộ quá trình một mình. Về một việc tôi làm gần đây, The Guardian đang sản xuất một phim tài liệu là White Fright, nói về một cuộc tấn công một cộng đồng Hồi giáo tại New York. Kế hoạch đi rất xa và tên khủng bố bị bắt trước khi nó xảy ra. Hắn đang muốn giết hàng trăm người và hầu như không được báo chí chú ý. Tôi làm ra một tác phẩm dựa vào một nghiên cứu sắp tới cho thấy rằng thủ phạm khủng bố Hồi giáo được báo chí chú ý tới hơn 357 phần trăm so với thủ phạm không phải Hồi giáo.
Tôi bắt đầu thực hiện trực quan hóa chúng, cơ bản là vẽ chúng ra và chụp hình chúng từ quyển vở của tôi. Tôi vẽ năm kiểu tay khác nhau, năm sắc tộc khác nhau kiểu đang cầm năm kiểu micro và sau đó trong file Photoshop, bạn cấp số nhân chúng lên để có thể thấy tất cả các lớp, vì thế tôi biết một điều rằng tôi đã có số liệu đúng. Nó cũng có nghĩa là các file Photoshop của tôi nặng gần 5,000 GB.
Kiểu vẽ tay của bạn bắt nguồn từ đâu?
Đối với tôi, rất quan trọng để cho thấy một người làm điều này. Với các biểu đồ thực hiện bởi máy tính, nó có thể trông như một thứ hoàn toàn trung lập, hoàn toàn khách quan làm cái biểu đồ. Và không đúng như thế. Đó là một người quyết định khách quan về hàng và cột nào trong dữ liệu được đặt để hiển thị cho bạn.
Ngoài ra, nó còn về khả năng cấp số nhân. Tôi muốn mọi người cảm thấy như được trao quyền. Mà họ không chỉ hiểu nó nhưng nếu họ muốn thử, họ có thể tự tái tạo nó. Và bạn có thể tái tạo bất cứ thứ gì vẽ bằng tay phải không? Bất kể là biểu đồ, đa số mọi người không biết cách tạo ra đồ họa máy tính. Nó là về cân bằng sân chơi.
Nếu bạn có thể thử bất kỳ phương tiện mới nào, nó sẽ là gì?
Tôi cực kỳ thích tạo ra gì đó thật vui nhộn theo kiểu stop motion. Tôi đã mua rất nhiều Play-Doh đặt ở trên kệ của mình ở nhà và kiểu như, “Một ngày tôi sẽ làm gì đó thật vui nhộn trong stop motion.”
Đã có ai yêu cầu bạn thiết kế một hình xăm chưa?
Bạn bè tôi đang muốn tôi làm điều đó. Tôi từng làm một cái như kiểu “How many people regret their tattoos?” Đó là cái mà tôi muốn xăm lên anh bạn của tôi với khả năng rằng anh ấy sẽ ghét nó. Thật sự nó rất đặc biệt với tôi. Tôi không có hình xăm nào vì tôi sợ việc khắc hình lên bản thân suốt đời.
Lời khuyên tốt nhất về tiền bạc hay lương bổng mà bạn từng nghe được là gì?
Trước khi đặt ra mức giá bản thân thì chúng ta nên hỏi mọi người về cách họ đặt ra mức giá của mình. Hãy đặt câu hỏi cho khách hàng khu vực nào sẽ được dùng, sẽ xuất hiện ở đâu, bao nhiêu ngôn ngữ và hỏi họ sẽ sở hữu vĩnh viễn hay trong một khoảng thời gian. Và sau đó mới đến việc định giá.
Triết lý chung của tôi là càng làm cho các tập đoàn tư nhân càng hao tiền nhiều càng tốt. Tôi đã chuẩn bị cho kỳ nghỉ đầu tiên trong năm năm tới và nếu tôi có được yêu cầu từ một tập đoàn lớn để làm một vài Illustrations thì mức giá mà tôi kỳ vọng là “Tôi muốn 10,000 đô cho một Illustration,” kiểu như biết rằng họ sẽ từ chối, nhưng nếu họ đồng ý, cũng không sao. Nhưng với bất kỳ tổ chức phi lợi nhuận mà tôi tin tưởng, cơ bản tôi gần như không lấy đồng nào.
Có ba câu hỏi mà bạn muốn hỏi bản thân trước khi nhận hoa hồng. Họa sĩ minh họa Hallie Bates từng nói với tôi rằng: Có phải là tiền sạch? Mình có chuyên nghiệp hơn từ nó? Và mình có tận hưởng nó không? và mỗi công việc phải đủ hai trong ba tiêu chí đó. Và sự thật là, đây là một việc nữa về những đặc quyền của tôi. Hầu hết mọi người không được thêm tiêu chí thứ hai. Nó chỉ là về: “Điều này có nghĩa là mình có thể trả các hóa đơn không?”
Tôi nghĩ, bạn có thể nói tất cả. Nó là một năm đầy sóng gió cơ mà.
Đúng rồi. Một trong số đó là giữ sự chính trực của mình. Ví dụ, ở The Guardian hiện tại, tôi là người duy nhất làm việc với dữ liệu và bộ dữ liệu như thế này. Một người sẽ đến và hỏi, “Câu trả lời cho X là gì?” Và tôi đưa nó cho họ, và sau đó nó sẽ được công bố. Có rất ít sự giám sát tính chính xác tôi thu thập dữ liệu và tôi tổng hợp chúng như thế nào. Nhưng cũng có nghĩa là một người ít chính trực hơn sẽ như, “Cũng được rồi. Cứ theo nó.” Nên thử thách là giữ sự chính trực của mình khi được tin tưởng. Một phần là minh bạch nhất có thể. Vì người đọc thường kiểm tra tính đúng đắng của tôi.
Cảm giác như có rất nhiều động lực trong sự nghiệp của bạn hiện nay.
Điều đó rất tệ nhưng nó thật tuyệt vời. Nhưng động lực này chỉ đi cùng tôi, và tôi muốn có cơ hội lùi lại và nói rằng “Nhưng để làm gì?” thay vì chỉ phản hồi mọi thứ. Một phần vấn đề là tôi vẫn còn hứng thú với nhiều thứ khác nhau. Tôi muốn có khả năng viết các bài về giả tưởng và không hư cấu. Tôi cũng muốn làm phim. Nhưng hiện tại tôi cũng muốn tập trung và giờ là thời điểm tập trung hướng đi tiếp theo.
Theo: 9UU
Nhập hội Sáng tạo cùng RGB nha!